Goed Bestuur en Integriteit spelen geen rol in kabinetsformatie

Het regeerakkoord lijkt een skelet te gaan worden bijeengehouden door het elastiek van slappe compromissen op deelaspecten. Gaswinning, klimaat, inkomensverdeling en enkele medisch-ethische kwesties. Een visie op goed bestuur en op het terugwinnen van het vertrouwen van burgers in de overheid is niet zichtbaar. En visie is nodig omdat de overheid weliswaar een goed boekhouder is, maar de effecten van het gevoerde beleid niet kent, aldus de Algemene Rekenkamer. Een paar voorbeelden geven te denken. Zo hebben de miljarden investeringen in het onderwijs niet geleid tot meer en tevreden leraren. Ooit was de Belastingdienst het (internationale) voorbeeld van een goed draaiende organisatie met de basiswaarden geloofwaardigheid, verantwoordelijkheid en zorgvuldigheid. Nu is het een dienst die in alles de weg kwijt is. Het UWV streeft naar excellente dienstverlening. De organisatie zit echter klem tussen stringente regelgeving en menselijke nood. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ontbeert vertrouwen, niet omdat de dienst niet goed functioneert, maar omdat in de regelgeving en het vergunningenbeleid de ethische normen van dierenwelzijn en gezondheid het moeten afleggen. De recente uitzetting van een Armeense moeder illustreert de armoe aan morele waarden. Niemand begrijpt zo’n beslissing die gebaseerd is op regels, maar niet op menselijkheid. Het morele gezag van de overheid, zeker bij de jonge generatie, neemt verder af. Wat staat de coalitiepartners te doen?

Leer van bestaande praktijk

In een democratie handelt de overheid met het mandaat van burgers. Vertrouwen geven aan burgers en weer terugkrijgen is om die reden een vereiste. Goed bestuur stoelt op eerlijkheid, gelijke behandeling, bescherming, recht, redelijkheid en het afleggen van verantwoording. Veel burgers missen het vertrouwen in de democratie. Dat komt mede doordat de overheid zich terugtrekt uit de samenleving en de openbare ruimte. Zo kunnen free-riders als Air-bnb floreren, grote bedrijven betalen weinig tot geen belasting en de zorg is het speelterrein geworden van bestuurders die hun eigen spelregels en beloning regelen. Op straten en pleinen kunnen burgers hun gang kunnen gaan zonder dat zij zich hoeven te verantwoorden voor het eigen gedrag.

Investeer in vertrouwen

De samenleving snakt meer dan ooit naar goed bestuur, naar vertrouwen, en naar een op waarden gestoeld toekomstperspectief. Wat voor samenleving willen we zijn in 2025? Hoe stellen we burgers veilig ten opzichte van marktwerking? Hoe vertaalt dit zich in handhaafbare wetgeving? Het helpt om deze abstracte maar fundamentele vragen te vertalen in een concreet dilemma. Vragen we banken met een ruimhartig bonusbeleid wel of niet naar Nederland te komen? Handhaven we wel of niet de toegang van Airbnb op de woningmarkt? Ondersteunen we boeren wel of niet met een redelijk inkomen bij een biologische productie van land- en tuinbouw? Garanderen we wel of niet duurzame pensioenen en zorgpremies? Bevorderen we de samenwerking in Europa wel of niet? Geen eenvoudige vragen maar de moeite van gedegen onderzoek naar de onderliggende argumenten meer dan waard.

Neem de regie

Laat de informateur de vier onderhandelaars uitnodigen om publiekelijk aan te geven welke morele waarden de identiteit van het nieuwe kabinet dragen en waarom ze belangrijk zijn? Voor het Nederland van nu en straks. Maak de resultaten het kabinetsbeleid inzichtelijk. Met als leidende vraag: Hoe organiseert elk ministerie en het kabinet de verantwoording om op ieder gewenst moment aan parlement en burgers te kunnen uitleggen wat wel of wat nog niet is gerealiseerd. Dan gaan morele waarden voor goed bestuur een rol spelen en kan het vertrouwen van de burger vergroot worden.

Henk Bruning