Bied als topambtenaar weerstand

De bewegingsvrijheid van topambtenaren en hun weerbaarheid is beperkt. Ministers en parlement zetten immers de koers uit, aldus hoogleraar Van den Berg en directeur School voor openbaar bestuur Ferwerda in de Volkskrant van 28 januari. Vanuit het belang van de 7 beginselen van goed bestuur is dat te kort door de bocht. Ervaren topambtenaren weten hoe zij de beginselen in de praktijk toepassen en kunnen politieke bestuurders en Tweede Kamerleden daarin onderwijzen. De heksenjacht op burgers die een toeslag ontvingen is gestart met de verontwaardiging in de Tweede Kamer die draconische maatregelen eiste. Voor topambtenaren is het dan zaak om “neen’ te durven zeggen tegen de minister en de Kamer. De belastingdienst heeft als basiswaarden geloofwaardigheid, verantwoordelijkheid en zorgvuldigheid. Belastingambtenaren zijn gewoon te werken volgens de waarden rechtmatigheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid. Waarden die een politiek besluit opeens uitholt met alle verwarring van dien. Het nieuwe beleid blijkt namelijk strijdig met bijvoorbeeld het beginsel behoorlijke contacten met burgers. Dan is initiatief van topambtenaren essentieel om die waarden in dialoog te brengen en naar de minister te onderbouwen als iets echt niet uitvoerbaar is. Zoals scheidend politiecommissaris Erik Akerboom vandaag stelt: Mijn voorganger had in 2016 vaker ‘nee’ tegen de reorganisatie moeten zeggen. Mag het niks kosten? Sorry, dan kan het niet.

Democratie leer je van elkaar

Gebruik als topambtenaar die professionele waarde om ministers en Tweede Kamerleden te leren wat hun rol is. Ook zij hebben beloofd zich aan de Grondwet en de beginselen van deugdelijk bestuur te houden. Daarmee gaat de ambtenaar niet op de stoel van wetgever zitten, maar draagt  bij aan de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de overheid om slecht bestuur te voorkomen. En uiteraard ook de tranen van premier Rutte.

Henk Bruning