25 jaar samenwerken aan de rechtsstaat
Dit jaar is het 25 jaar dat Nederland met de Balkan en andere landen – programma versterken rechtsstaat en democratie (Matra) – samenwerkt aan goed bestuur en integriteit. Deskundigheidsbevordering is het sleutelwoord. Ook in 2018 komen weer tientallen ambtenaren naar Nederland om met collega’s te discussiëren over goed bestuur en integriteit en ervaringen uit te wisselen. Zonder deskundigheidsbevordering stelt een rechtsstaat niets voor. Deze woorden sprak de minister van Justitie & Veiligheid, Ferd Grapperhaus, uit op de internationale conferentie ‘Making a difference’ in Den Haag. ‘We hebben de rechtsstaat nodig om een veilige en stabiele samenleving te creëren waarin burgers zich kunnen ontwikkelen en een plezierig leven hebben.” De Albanese minister van Europese integratie, Ditmir Bushati, sloot zich daarbij aan. ‘We willen vrijheid voor iedereen, handel en ontwikkeling en de rechtsstaat opbouwen. Samenwerking en leren van elkaar werkt het best. We werken hard aan een rechtsstaat die onafhankelijk is van politieke en economische invloeden. Politie, justitie, rechters en advocaten moeten hun werk zelfstandig en professioneel kunnen doen.” Beiden bewindslieden vergelijken de opbouw van de rechtsstaat als het beklimmen van een berg. Het kost tijd, het vereist doorzettingsvermogen om weerstanden te overwinnen, maar de top is het klimmen waard.
De kracht van integriteit neemt toe
Het groeiend aantal deskundige ambtenaren is een antwoord op de schreeuwende en dominante leiders die de rechtsstaat onzin vinden. Zij schofferen kritische burgers en journalisten, hebben maling aan fatsoen en zetten zonder ordentelijke procesgang critici gevangen. Toch raken zij, en hun oligarchen, moreel geïsoleerd vanwege verdachte bankrekeningen en te dure huizen, geruchten over prostitutie gebruik en als verdachten van geheimzinnige moordpartijen op tegenstanders. Hun verdedigingen klinken hol en niet overtuigend. Verzwakking van hun positie gaat langzaam en zij slaan soms hard terug. Langzaam maar zeker groeit echter de kracht van anti-corruptie bureaus, onafhankelijke rechters en kritische ambtenaren. Steeds vaker komen corrupte politici voor de rechter. In de Balkan en andere partnerlanden implementeren ambtenaren per departement het integriteitplan. Oneerlijke collega’s krijgen sancties; bescherming van ambtenaren tegen de willekeur van politici wordt georganiseerd; risico’s op fraude en corruptie zijn in kaart gebracht; gedragscodes zijn praktisch en verplichtend. Trainingsprogramma’s maken collega’s bewuster van de kracht van professionele waarden, het omgaan met lastige dilemma’s en het belang van het vertrouwen van de burgers. Integriteit is erkend als professionele competentie dat een barrière vormt tegen corruptie en machtsmisbruik.
Natuurlijk zijn er teleurstellingen en moedeloosheid vanwege de onwil aan de top om echte veranderingen toe te staan. Dan komt de kracht van de EU goed van pas die zich steeds meer ontpopt als waakhond voor politici, zoals in Roemenië waar de burgers de EU om assistentie vroegen, die de berg weer willen afdalen. Die beweging bovenlangs is essentieel in de strijd voor goed bestuur en integriteit. De rechtsstaat kan niet zonder deskundigheid maar heeft ook kracht en macht nodig van de EU en regeringsleiders die goed bestuur voorstaan. Die samenwerking aan de rechtsstaat mag verder groeien om burgers vooruitgang, geluk en gezondheid te garanderen. Kortom: na 25 jaar zijn er successen te vieren. Doorgaan dus!
Henk Bruning
